MỘT CHÚT CẢM NGHĨ KHI ĐỌC BÀI VIẾT CŨ
(1972) CỦA ANH BẢO CỰ
Trần Xuân An
1)
Chương trình môn quốc văn bậc trung học đệ nhất cấp và đệ nhị cấp ở Miền Nam
trước 1975 bị anh Bảo Cự phê phán là phản động và phản dân tộc! Tôi thấy anh
Bảo Cự dùng từ ngữ có tính tranh luận nên hơi cực đoan đến mức sai lệch. Vì anh
Bảo Cự muốn cường điệu để tạo hiệu ứng cao hơn, nên sự cực đoan, sai lệch ấy có
thể tạm cho là tính quá khích của tuổi trẻ (lúc ấy anh chỉ mới hai mươi mấy
tuổi).
2)
Thế hệ trẻ của Thiên Chúa giáo hồi bấy giờ (như Nguyễn Văn Trung, Mai Tâm,
Nguyễn Ngọc Lan, Kim Định....) muốn sửa sai trong hiện tại thuở đó, để thoát
khỏi mặc cảm về lịch sử Thiên Chúa giáo thời thuộc Pháp, nên cũng tương tự như
anh Bảo Cự: cực đoan, quá khích, sai lệch trong nhận định. Dù sao, ý thức sửa
sai, "tìm về dân tộc" là đáng quý rồi.
3)
Tuy vậy, những điều anh Bảo Cự góp ý về chương trình quốc văn trung học (cả hai
cấp) tại Miền Nam (trước 1974-1975) vẫn rất hữu ích. Theo tôi, một học sinh
thời đó:
3a)
Chương trình quốc văn ấy chỉ dừng lại ở mốc 1945, vì các vị soạn chương trình ở
Bộ Quốc gia Giáo dục lúc đó chỉ cho học những gì đã định hình, còn những gì
đang diễn tiến thì chỉ xem như ngoại khóa (không bắt buộc). Từ niên khóa
1974-1975, bỏ môn triết, quốc văn mới gộp với triết học ở lớp 12, có cập nhật
thêm các tác giả sau 1945.
3b)
Do quan niệm văn chương là văn chương, sử học là sử học, nên ở môn quốc văn,
cần học những tác phẩm được tác giả viết vì mục đích thể hiện tâm trạng, cảm
xúc, phản ánh cả những mặt đời sống mà quốc sử không bàn tới. Tất nhiên nhà
văn, nhà thơ phải thể hiện tinh thần yêu nước, chống ngoại xâm (không thể thiếu
yếu tố này), nhưng không chỉ như vậy, vì hiện thực xã hội, hiện thực con người
gồm nhiều mặt khác nữa (như tình yêu đôi lứa, tình cảm gia đình, họ tộc, như
phong tục, cộng đồng, cái tôi cá nhân, thân phận con người, như quan hệ với
thiên nhiên đất nước...). Môn sử của ta vốn đã thiên về chính trị, quân sự rồi,
nên các thiên cổ hùng văn như Thơ Thần, Hịch tướng sĩ, Cáo bình Ngô (1) ... vốn
là các văn kiện chính trị, quân sự đã được học ở dạng tài liệu sử học.
---- Đây là điều mà hiện nay (2015) còn phải
bàn cãi về sự thể có nên trùng lặp, vừa học ở môn sử lại học ở cả môn văn không
(2). ----
Theo
tôi, môn quốc văn phải đậm đà tinh thần dân tộc, yêu nước, chống ngoại xâm,
nhưng cũng rất cần sâu sắc về các lĩnh vực khác nữa, thể hiện thành các đề tài
vốn là đặc trưng của văn chương. Lẽ ra phải cân đối tỉ lệ lại cho hợp lí.
4)
Tôi thừa nhận chương trình học tập, gồm môn văn chương sau 1975 ở nhà trường,
là quá nhồi sọ. Riêng môn văn, có đến 2/3 chương trình là văn học cách mạng
dạng tuyên truyền (nặng về chống Mỹ và xây dựng chủ nghĩa xã hội; ca ngợi lãnh
tụ...).
Đây
chỉ là một chút cảm nghĩ sơ sài.
T.X.A.
14-8 HB15 (2015)
______________________________
(1)
Tôi thấy "Bạch đằng giang phú"
của Trương Hán Siêu là một thiên cổ hùng văn nhưng không phải được viết vì
nhiệm vụ chính trị, không phải là văn kiện chính trị, quân sự, mà đích thực là
tác phẩm trữ tình hùng tráng về đề tài lịch sử.
(2)
Quả thật, "Thơ Thần",
"Hịch tướng sĩ", "Cáo bình Ngô" và cả "Tuyên ngôn độc lập" là văn
bản, văn kiện chính trị, quân sự, nhưng đồng thời đó là những áng văn chính
luận thuộc loại thiên cổ hùng văn. Sử khai thác các tư liệu này khác với cách
khai thác của văn, nhưng nội dung mỗi văn bản vẫn là một.
